Kelvin Brown ve Oana Marocico | BBC News
BBC araştırması, Ukrayna’da savaşın başlamasından itibaren yaklaşık 20 bin erkeğin silah altına alınmamak için ülkelerinden kaçtığını ortaya koydu.
Askerlikten kaçanların bazıları tehlikeli nehirlerden geçti, bazılarıysa gece karanlığında yürüyerek sınırı geçti.
Bunlara ek olarak Kiev yönetimi, kaçma girişiminde bulunan 21 bin 113 erkeğin yakalandığını doğruladı.
Rusya’nın işgalinin ardından 18-60 yaş arasındaki erkeklerin çoğunluğunun ülkeyi terk etmesi yasaklandı. Buna rağmen, BBC’nin elde ettiği verilere göre, her gün onlarca erkek ülke sınırları dışına çıkmayı başardı.
Yurt dışına ailesinin yanına gitmek, okumak ya da sadece yeni bir hayat kurmak için kaçan erkeklerle konuştuk.
Yevgeny adlı bir erkek, “[Ukrayna’da] ne yapacaktım ki? Herkes savaşçı olamıyor… bütün bir ülkeyi kilit altında tutmanız gerekmiyor. Sovyetler Birliği’ndeki gibi herkesi aynı kefeye koyamazsınız” dedi.
BBC, Ukrayna’nın komşu ülkeleri Romanya, Moldova, Polonya, Macaristan ve Slovakya’dan yasa dışı sınır geçişi verilerini talep ederek Şubat 2022 ve Ağustos 2023 tarihleri arasında 19 bin 740 erkeğin bu ülkelere kaçak geçtiği sonucuna vardı.
Nasıl kaçtıklarını tam olarak bilemesek de girişimde bulunan 21 bin 113 kişinin hangi yöntemleri kullandığını biliyoruz.
Bunların çoğunluğunu oluşturan 14 bin 313 kişi sınır boyunca yürümeye ya da yüzmeye çalıştı.
Ukraynalı yetkililer, geri kalan 6 bin 800 kişinin hastalık raporları gibi sahte resmi belgeleri kullandığını söyledi.
Ukrayna’da sağlık sorunu olan, bakım sorumluluğu bulunan, üç veya daha fazla çocuk babası olan erkekler zorunlu askerlik kapsamı dışında tutuluyor.
Ağustos ayında Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ülkenin tıbbi askeri komisyonları tarafından alınan “yolsuz kararları” gündeme getirmiş ve bunun Şubat 2022’den bu yana muafiyetlerin on kat artmasına neden olduğunu söylemişti. Zorunlu askerlikten sorumlu bütün bölgesel yetkilileri görevden aldığını ve 30 kişi hakkında suç duyurusunda bulunulduğunu açıklamıştı.
Zelenskiy’nin Ukrayna Parlamentosundaki temsilcisi Fedir Venislavskyi BBC’ye sorunun ciddi olduğunu açıkladı.
“Hükümet bunun münferit değil yaygın bir durum olduğunun farkında. Ancak ne yazık ki yolsuzluğun çok yerleşik olduğunu da vurgulamam gerekiyor” dedi ve Ukrayna’nın “yolsuzluk vakalarını asgari düzeyde tutmak için tüm imkanlarını kullandığını” sözlerine ekledi.
Venislavskyi ülkeden kaçan ya da kaçmaya çalışanların savaş üzerinde etkisinin olmadığını söyledi.
BBC’ye verdiği demeçte, “Ukraynalıların egemenlik ve bağımsızlıklarını savunmak için dayanıklılık düzeyinin yüzde 95-99 olduğuna inanıyorum” dedi ve sözlerini şöyle sürdürdü:
“Seferberlikten kaçınanların oranı yüzde 1 ila 5 arasında. Ukrayna’nın savunmasında kesinlikle kritik bir role sahip değiller.”
Venislavskyi seferberliğe katılacakların sayısını radikal biçimde artırma planlarının olmadığını söyledi.
Kaçan ya da kaçmaya çalışan 40 binden fazla erkek, Ukrayna ordusunun yenilenmesinde ihtiyaç duyulan askerlerin önemli bir bölümünü oluşturabilirdi.
Ağustos ayında Amerikalı yetkililer Ukrayna ordusunun 70 bine yakın kayıp verdiğini hesaplamıştı. Kiev bu verileri paylaşmıyor.
Ukrayna, ordusunun büyüklüğüne ilişkin resmi verileri de yayımlamıyor. Ancak Savunma Bakanı Rustem Umerov, Eylül ayındaki Avrupa Strateji Forumunda Ukrayna silahlı kuvvetlerinin sayısının 800 binden fazla olduğunu söylemişti.
Kaçışların bazıları dramatikti.
Bir videoda Dinyester Nehrinden Moldova’ya doğru yüzen bir adam görünüyor, Moldovalı sınır muhafızları onu hızla güvenli bir noktaya geçirmeye çalışıyor.
Ukrayna ve Romanya arasındaki Tisa Nehrinden geçmeye çalışırken boğulan adamların cesetlerinin kıyıya çekildiği ana ait bir başka video da olası ölümcül sonuçları gösteriyor.
Ancak Moldova göç merkezinde buluştuğumuz Kiev’den bir inşaat işçisi Yevgeni, ülke sınırından sadece yürüdüğünü söyledi. Elimizdeki verilere göre Ukrayna’dan çıkışta en popüler rota buydu. Bu şekilde savaştan kaçanlar doğrudan sığınma başvurusunda bulunabiliyordu.
Yevgeni bize Ukrayna’da kendisini kapana kısılmış hissettiğini söyledi. İlk celbe genç erkekler ve askeri deneyimi olanlar dahil edilmişti.
O sırada iyi para kazanabileceği bir iş bulması da zor olmuştu, “çünkü her şey savaşa yönelik hale gelmişti” ve buna rağmen “elektrik, yakıt dahil her şey pahalanmıştı”.
Moldova polisi tarafından yapılan incelemenin ardından sığınma başvurusunda bulundu zira sabıka kaydının oluşmaması için ülkeye girişinden sonraki 24 saat içinde başvurunun yapılması gerekiyordu.
26 yaşında Harkivli bir müzisyen olan Erik ile aynı iltica ve göç merkezinde buluştuk.
Erik, Moldova’nın ayrılıkçı Transdinyester bölgesinin ovalarından yürüyerek geçip ardından nehri yüzerek Moldova’ya geldiğini söyledi.
Askerlikten muafiyet için sahte rapor almak mümkün olsa da Erik’in deneyimi bu resmi belgeleri almanın düşünülenden zor olduğunu gösteriyor.
Gençken peritonit nedeniyle komplike bir karın ameliyatı geçiren Erik, kendisini orduda görev yapmaktan alıkoyan özel bir diyet uygulaması gerektiğini, ancak savaş çıktığında tıbbi muafiyet belgesi almanın imkansız olduğunu belirtti:
“Sorumluluğu bir birimden diğerine atıyorlar: ‘Şuraya git, buraya git’. Elimde test sonuçlarım olmasına rağmen, altı ay boyunca muaf olduğumu kanıtlamaya çalıştım. Sonunda sabrım tükendi.”
Erik sonunda ABD’ye ulaştı, orada karısı ve dört yaşındaki kızına kavuştu.
Vlad (gerçek adı değil) ise geçerli bir muafiyet belgesi almayı başardığını ancak sınır muhafızlarının belgeyi ciddiye almadıklarını söyledi.
Yurt dışında bir üniversiteden kabul aldığını ve Ukrayna’dan ayrılmak için öğrenci izni aldığını ama kısa sürede bunun işe yaramayacağını fark ettiğini anlattı:
“Kontrol noktasında zorlandığım için işe yaramadığını düşündüm. Birinden diğerine gittim. Bana gülüp geri evime gönderdiler. Bu kağıt parçasının, bu ‘iznin’ sınır muhafızları için anlamsız olduğunu fark ettim, umurlarında değildi.”
Vlad bunun yerine Tisa Nehrini yüzerek geçip Romanya’ya kaçmaya karar verdi.
Vlad sınırın Ukrayna tarafına arkadaşının yardımıyla ulaştı ama Danilo takma adını kullandığımız bir başka adam, Tisa’dan geçişi Telegram üzerinden organize eden birilerinin hizmetini kullandığını anlattı.
BBC, mesajlaşma uygulaması Telegram’ın kaçakçılar tarafından hizmetlerinin reklamını yapmak için yaygın bir şekilde kullanıldığını buldu.
Araştırmamızda çalışan ve kimliğini gizleyen, Andrey takma adını kullandığımız bir gazeteci, Ukrayna’dan kaçmak istiyormuş gibi yaparak kaçakçılarla bir ay boyunca yazıştı.
Üye sayıları 100’den binlerce kişiye kadar değişen en az altı Telegram grubunu keşfetti.
Bu grupların ailesine çocuk eklemekten en pahalı seçenek olan ve “beyaz bilet” olarak bilinen tıbbi muafiyet sertifikasına kadar bir dizi farklı servisi sunduğunu söyledi.
Sertifikanın ne zaman isterse, Ukrayna’dan ayrılıp ülkeye geri dönmesine izin verdiğini belirtti.
Sertifikayı hazırlamanın bir haftayı bulabileceği belirtildi ona maliyeti 4 bin 300 dolardı. Bileti basan kurumdaki yetkiliye verilecek rüşvet de fiyata dahildi.
Parlamento temsilcisi Venislavskyi bize sahte belgecilik tehdidinin ve bazı durumlarda sınır muhafızları tarafından ciddiye alınan gerçek evrakların alınmasındaki zorlukların, yeni bir dijital sistemle önümüzdeki bir veya iki yıl içinde ortadan kalkmasını beklediğini söyledi.
Konuştuğumuz herkes, ülkeden kaçma girişimlerinde başarılı olmuştu, ama Ukrayna yetkilileri tarafından yakalananlar 92 ila 230 dolar arasında para cezası ve sekiz yıla kadar hapis cezası riskiyle karşı karşıya.
Kaçtıktan sonra Ukrayna’ya döneceklerin geriye dönük cezayla karşılaşıp karşılaşmayacağı belli değil, ancak Venislavskyi bunun Ukrayna’nın ulusal çıkarlarına uygun olacağına inanmadığını söyledi.
Danilo tüm Ukraynalıların kendi tercihini yapmakta özgür olması gerektiğini savunuyor:
“Çünkü hala her bireyin kendi hayatının amacına karar vermesi gerektiğine inanıyorum. Bazıları sınırlarını savunmakta anlam bulurken diğerleri kendilerini ve ailelerini korumakta bulabilir. Bazıları da yaratmak, iş kurmak, devletin ekonomisine katkıda bulunmakta bulabilir.
“Ne olursa olsun savaş meydanında rolüm olmadığına inanıyorum”.
Ukraynalı yetkililerin savaş bittikten sonra ülkeyi terk edenleri cezalandırmak yerine, dönmeleri için cesaretlendireceğini umduğunu belirtiyor:
“İnsanlar olmadan, dahası iyi para kazanacak ve Hazine’ye iyi para ödeyecek zeki insanlar olmadan, devletin var olması daha da zor.”
Rusya ile savaşın sonu ufukta görünmüyorken meselenin ne zaman gündeme geleceği net değil.
Diğer yandan cephedeki durum bir yıpratma savaşına dönüştüğü için Ukrayna’nın alabileceği tüm askerlere ihtiyacı var.
